İstisnasız hepimiz büyüklerimizden eski ramazan aylarının güzel anılarını dinlemişizdir. Eski ramazanları yaşayanlar o günleri dillerinden düşürmezler.

Sormak lazım nedir o günleri özlemle yad ettiren gerekçeler ve biz bugün neden bu ibadete ortak olurken aynı bereketi ve muhabbeti hissedemiyoruz. Neden Ramazan sadece şatafatlı iftar gecelerinin zengini zengin’e güçlü gösteren popülizm ve riya yüklü israf şölenlerine dönüştü ve neden sofralarımızda esas o sofraların sahibi olacak olan yetimler, fakirler, düşkünler, ihtiyarlar ve tabiki göz aydınlığımız çocuklar yok.

Refik Halit KARAY Ramazan’ın paylaşma ahlakını ve Diş kirası’da denen bu güçlü paylaşma ve hediyeleşme kültürünü kitabında çok güzel özetler;

"On bir ayın sultanı" unvanıyla anılan Ramazan, her şeyden evvel, boğaz ve mide ile alakadardı; bu ayda, israf denilebilecek bir bolluk hüküm sürer, İstanbul, en nefis yemeklerin her "merhaba" diyene sunulduğu muazzam bir imarethaneye dönerdi.

Büyük konakların iftar sofrasında yer almak için tanıdık olmaya lüzum yoktu ki... Gözüne kestirdiğine girerdin. Kimse kim olduğunuzu, nerede, ne münasebetle tanışıldığını, isminizi ve işinizi sormazdı. Sadece, kapıda duran ağa, kılığınıza, kıyafetinize bakarak, size yer gösterirdi: Ya büyük sofrada, ya orta sofrada, yahut da alt katta, kahve ocağı sofrasında...

Otur masanın bir kenarına; istersen ne konuş, ne dinle; yaranmaya çalışma; sekiz on türlü yemekten, tıka basa karnını doyur; kahveni iç; usulcacık sıvış, git... Kimse farkında olmaz, onlar dahi işi acayip bulmazdı. Otuz gün Ramazanı böylece, yabancı konaklarda iftar etmek suretiyle lord gibi yiyip içerek geçiren binlerce adam vardı!

Ramazan tabi ki bir nefis terbiyesi olarak kendisinde olmayanda varlık bulan yokluk duygusunu kavramak ve yaradana şükür ve biatta bulunmak adına çıkılan bir aylık bir sabır ve kulluk yolculuğu.

Biz olayın neresinden bakarsak bakalım Ramazan her haliyle bereketli her haliyle güzel ve Bu güzel geleneklerin yok olmaması için, bunları çocuklarımıza aktarmak için neler yapabiliriz kısmını hepimiz sorgulamalıyız. Ben bu ülküden hareketle eski ramazanları bizim için de özlenesi kılan bazı ritüelleri hatırlatmak isterim tabiki kendi çocukluğumdan da derlemelerle!

Başta bu Ramazan olmak üzere özellikle yaz aylarına denk gelen iftarlarda sahura kadar hareketli ve serin sokakların parkların keyfini çıkarabiliriz. O özlediğimiz eski Ramazanları güçlü kılan şeylerden biri oruç ibadetinin sosyal yönüdür. İftar sonrası sokaklar Ramazan ‘a özel eğlencelerin tadını çıkarmalıdır. Karagöz – Hacivat gösterileri, Meddah konuşmaları, şenlikli meydanlar herkesin özlem duyduğu Ramazan anıları arasındadır. Günümüzde eski Ramazanların ruhu halen bu ve bunlara benzer etkinliklere ev sahipliği yapıyor. Özellikle çocuklarımızla iftar sonrası dışarıda bu etkinliklerde vakit geçirmeli diye düşünüyorum.

Eski Ramazan ritüelleri arasından günümüzde de karşılığı olan geleneklerden bir diğeri sahur saatlerinde çeşitli manilerle duyulan davul sesiydi. Cep telefonlarının alarm gürültüsünün öncesinde davul sesleri uykumuzu bölüyordu ve halen bu gelenek yaşatılıyor. Küçük bir mahallede herkesin birbirini tanıdığı, birbirine sahip çıktığı, davula rağmen uyanmayan komşuların bizzat kapısının çalınarak uyandırıldığı o samimi ve candan günler nasıl unutulabilir ki!

Çocukluğumuzda yüksek katlı apartmanlar yoğun olmadığı için davulun sesi evlerimizin yatak odalarına kolayca ulaşırdı. Bayramda ise, Ramazan ayı boyunca uyandırma servisi hizmetini üstlenmiş davulcular kapı kapı dolaşıp bahşiş toplarlardı. Bu gelenek bugün de unutulmadı ve yaşatılmaya devam ediliyor.

Yine dar gelirli olan insanlara yardımın en güzel örneklerinden birisi de “Zimen Defteri” de denen yardımlaşma kültürüydü. Bu ritüelde gizli kahraman bakkalların tuttuğu veresiye defterleriydi. Ramazan boyunca zengin kişiler yoksul mahallelerdeki bakkalları ziyaret edip, tanımadıkları bir yoksulun borcunu öderlerdi. Bu gelenek bir nevi bayram’a umutla giren ve zenginlere sırdaş dualar eden bir kitle yaratıyor ve sosyal barışa onulmaz katkılar sağlıyordu.

Çocukluğumuzda unutmadığım ve çocuk olana has bir ritüel de Televizyonların çok ta popüler olmadığı seksenli yıllarda iftar ezanının okunduğunu belli eden cami şerefelerinin renkli ışıklarının yanmasını beklediğimiz anlardı. Kalabalık bir arkadaş grubu ile görece yüksek ve gözleme uygun bir tepeliğe çıkıp ta şerefedeki kandil ışıkları yanar yanmaz freni boşalmış kamyonlar gibi ayaklarımız sırtımıza değer vaziyette eve yetişip büyüklere haber vermek ve kana kana suyumuzu içmek ne kadar da değerliydi.

Günümüzde halen selatin camilerinde yaşatılan ve Ramazan’ı sözle taçlandıran yazıların olduğu mahya geleneği de tartışmasız bir ramazan klasiğidir ve yaşatılması önemlidir.

Son olarak kadim Anadolu’da il, ilçe, belde ve köylerde yaşatılan bazı Ramazan geleneklerimizden örneklere yer vermek isterim şöyle ki;

-Göçmenlerde iftarın vazgeçilmez ara sıcağı olan un ile yapılan paçayı hiç denediniz mi?

-Kilis’te Ramazan ayının ilk günü, bütün evlerde keşkek yapıldığını ve keşkeğin yapımında kullanılan buğdayın insanların midesinde Allah'ı zikreden tespih görevi yaptığının düşünüldüğünü bunun yanında esnafın bayrama hazırlanan halk için dükkanlarını sabaha kadar açık tuttuğunu bilirmisiniz.

-Kahramanmaraş'ta da Ramazan süresince bütün ekmeklerin susamlı çıktığını anımsarmısınız.

-Bafra’da çocuklara özel bir gelenek olan ve Ramazan’ın 14.üncü gününü 15.gününe bağlayan zaman aralığı yaşatılan sele-sepet şenliğinin halen sürdüğünü çoğumuz yeni öğrendik sanırım. İftar sonrası başlayan şenlikte, çocuklar taşıdıkları sele-sepet adı verilen fenerlerle evleri dolaşarak bahşiş topluyor. Çocuklar, birbirinden farklı maniler söyleyerek teravih vaktine kadar mahalleleri dolaşıyor. Gidilen her evde mutlaka bir ikramda bulunulurken, verilen hediyeler taşınan sepetlerde biriktiriliyor.

-İslamiyet öncesi bir gelenek olduğu ve İslamiyetle beraber Ramazan’a dönük bir ritüele dönüştüğü düşünülen ve Siirt yöresine mahsus “Meledi Ateşi” ni de hatırlatmak gerek. Bu ritüelin’de amacı gençlerin ev ev toplayıp bir araya getirdiği çalı çırpının yüksekçe bir meydanda yakılıp vatandaşın oruç tutacağı günler hakkında bilgi sahibi olmasını sağlamaktı.

-Tabii gastronomi şehrimiz Gazi Antepimizin ramazana özel hazırlanan kahkelerinide hatırlatmadan geçemeyeceğim.

Ve daha neler neler…

Birde Ramazan’da müstakil yaşamın bize kattığı mahalle iftarları ile evlere iftarlık ve sahurluk yapılan kapı da ikramlar da ne yazık ki şehirleşme ve binalaşma serüvenine kurban edilen bir başka Ramazan geleneğimizdi ki şu sıralar sadece kırsalda ve mahalle geleneğini kaybetmemiş bazı semtlerde halen yaşatılmaya çalışılıyor.

Hülasa eski ramazanları gerçekten bir Müslüman olarak çok özlüyor ve kuşaklarımıza bu farkındalıkları ve sözlü yaşanılan kültürümüzü aktarmak konusunda herkesi duyarlı davranmaya çağırıyorum.

Ve herkesi çok kıymetli bir ibadete peygamberimiz dilinden tekrar davet edelim:” Oruç tutunuz, sıhhat bulunuz!”

Sağlıkla kalınız..