Türkçemizin Balkan coğrafyası üzerine etkileri konulu, tarihsel ve filolojik bir okuma ve araştırma
yaptığımızda meselenin sadece etki altına alınan toplumlardan dilimize kelime almak değil, aynı
zamanda hatırı sayılır bir Türkçe ve Osmanlıca kelime varlığının bu toplumların dillerine aktarılması ile
de sonuçlandığı görülür.
Bu durum gayet normaldir çünkü tüm büyük devlet tecrübeleri karşılıklı etkileşim ve kabullenme ile
olgunlaşır. Bunu da en somut anlamda dildeki etkileşimle tecrübe ederiz.
Türkler 14.yy’ın ikinci yarısı ile 16.yy’ın ilk dönemi arasındaki fütuhat hareketleri ile neredeyse tüm
Balkanlarda tek anılan güç olmuş sonrasında 1912-1913 Balkan Savaşları ile buradaki devlet varlığına
son vererek 28.000 km2’lik Doğu Trakya hattı hariç Küçük Asya’ya çekilmiştir. Bu çekiliş sadece bir
toprak değişimi olup toplumsal ilişkilerimiz halen capcanlı bir şekilde devam etmekte ve hatta dil ve
kültürümüz orada yaşadıkça kıyamete kadar sürmeye devam edecektir kanaatindeyim.
Büyük şair Yahya Kemal bu toplumlarla kan ve gönül bağımızı şu veciz ifade ile anıtlaştırır:
“Türkçenin çekilmediği yer vatandır.”
Balkanlara hâkim olan ecdat bu coğrafyaya yepyeni bir ticari, dini, siyasi, kültürel soluk getirdi.
Dinamik kurumlar, vakıf ahlakı ve abidevi eserler ile şehirler ihya edilirken, Anadolu’dan getirilen
eğitimli ve seçkin Selçuklu yadigârı Türk nüfus ile de sıra dışı bir ananevi yaşam tarzı Balkanlara nüfuz
etti.
Şehirler çok diri ve vicdan merkezli bir insan kültü oluşturdu. Balkan Türkçesi diye kendi içinde farklı
fonetik ve şive içeren bir ses ve söz kümesi oluştu. Bambaşka bir Türk edebiyatı bu topraklara hâkim
oldu. Doğal olarak Sırp, Boşnak, Hırvat, Arnavut, Sloven, Pomak, Roman, Ulah, Leh, Macar vb.. birçok
milletten karma bu küçük coğrafyada günlük ihtiyaçlarını karşılamak için toplumlar dillerinin güzel
kelimelerini Osmanlıcaya, Türkçede kendi söz ve kelime varlığını bu dillere transfer etmiş oldu.
Yepyeni bir İmparatorluk dili gelişip büyüdü.
Daha düne kadar isimleri bile bilinmeyen birçok kasaba ve şehir Osmanlı mülkü olarak müthiş bir
inkılap üzere çağdaşı olduğu dönemlerin ilim, kültür, sanat merkezlerine dönüştü. Bu şehirler
dimağımıza öyle bir kazındı ki bu şehirleri ve Balkan Savaşlarından sonra bağlı olacakları ülke
topraklarını zorunlu bir göçle terki diyar eden muhacir ve göçmenler için türlü folklorik söz, şiir ve
ezgilere konu olup milli benliğimizin köşe taşları haline geldiler.
Bu cennet beldelere olan özlemi en iyi dramatize edeceğiniz şartlar bir etkinlikte çalınan ve sözlerinin
içinde:
“Selanik Selanik viran olasın,
Taşın toprağını yeller alsın.” sözü dalgalanan Balkan türküsüne, Anadolu’ya anavatan diye sığınan
muhacirlerin ve göçmenlerin yani bu şehirlerin eski yerlilerinin gözyaşlarına sığınan kahırdan ve hayal
kırıklığından anlarsınız.
Bu tarihsel dönüşümün merkezinde olan ve dil ve kültür hayatına katılan Türkçe kelimeler ise
saymakla bitmez. Bunların çoğu geçirdiğimiz bir asırlık dönemde bu topraklarda yaşanan ulus devlet
tecrübeleri ve dil inkılabı adı altında yaşatılan kötü tecrübelerle tarihteki karanlık sayfalarına karışıp
erirken binlercesi zamana ve haksızlıklara meydan okumuş ve günümüzde halen Sırp, Hırvat, Arnavut,
Boşnak, Bulgar, Sloven, Pomak, Yunan, Macar vb.. toplumların dillerindeki etkinliklerini sürdürerek
gelmiştir.

Şehircilikle ilgili; kapı, karakol, konak, ocak, meyhane, pencere, tavan, hendek, dükkân, çarşı.
Ev hayatı ile ilgili; yastık, yatak, yorgan, çarşaf, seccade.
Akrabalık belirten isimler; dayo, tezja, mica, hala, ingja, boba, nana.
Günlük hayatta kullanılan; şeker, imam, kepenk, kule, pazar, çekmece, kundura, bahçe, para, veresiye
vb… birçok kelime bize bu toprakların halen bizimle ortak nefes aldığını ve hala bir arada
yaşadığımızı hissettirir.
Şiirlerin ve şarkıların bu küçük coğrafyanın bağrında ten tene karıştığı nice halleri de görülür;
Ne ambaro do tri Turci sedea
Peno, sedea,
Biri aga, biri paşa, biri beg
Aga, paşa sizin olsun beg bizim
Peno sen bizim
Mori hep bizim
Yine Priştine, Ohri ve Manastır’da söylenen;
Kızçe bahçada uc guzel var ah nime!
Aman, aman!
Biri kari, biri celin, biri da kız
Yar aman, aman…
İvo Andriç, Vasil İliyaski, Anton Panov, Saffet Basagiç gibi Balkanların ünlü yazarları da hikâye, roman
ve denemelerinde Türkçeyi çok başarılı ve teklifsiz kullanırlar. Çünkü çağdaşı olan birçok düşünürün
kabulü olan bir şey vardır ki o da Balkan edebiyatının gelişim hikâyesi Türkçeyi en az kendi dilleri gibi
iyi kullanmakla başlar.
Bu bağlamda bakıldığında Türkçe kelimeler sadece sözlü kültürle sınırlı olmayıp edebiyat sahasının da
vazgeçilmez bir düsturudur. Bugün bile bu dillerde binlerce Türkçe kelimenin aslı ile yaşamasının
başka türlü bir açıklaması da olamaz.
Hülasa Türkçenin Balkanlardaki bu kalıcı yolculuğu bu coğrafyanın fiilen bizden koparılsa da gönül
iklimimizden koparılamadığının ve koparılamayacağının bir izahıdır.
Kim bilir belki de bu özlemli bekleyiş bir gün nihayet bulur eklem kemiğine yapışır dostlar.
Sağlıkla kalın…