İnsanoğlu’nun isim ile ilgili serüveni bazen inanç akideleriyle, bazen salt kahramanlık ve hamaset ögeleriyle bazende çocuğun isminde yaşama hayaliyle çağlar içerisinde dönüşüp durmuştur.

Atalarımız çocuklarına ilk zamanlar adlarını öncelikle gösterdikleri bazı beceriler üzerine koyarlarken, Anadolu insanı erkek evlatlarına genellikle babalarının isimlerini koyagelmiştir. Bu gelenek halen devam etmektedir.

Bazı yörelerimizde insanımız ölen çocuklarına yenileri eklenmesin ve can alıcı kötü ruhlar çocuğa musallat olmasın  diye ad büyüsü yaparak evlatlarına isim olarak Dursun, Satılmış, Ömür, Hediye gibi isimler koyarlar. Bu duruma tarihte eski atalarımız olan Göktürklerde de şahit oluruz. Göktürkler çocuklarının sözüm ona kötü ruhlara değersiz olduğunu ispatlamak için çocuklarına Domuzbay, İtalmaz gibi isimler koyabilmişlerdir.

Bazen de bu durum tam tersi bir beklenti için devreye girer. O da çocuk sahibi olmama isteğidir. Bu durumda devreye talep edilmeyen çocuk isimleri girer; Yeter, Songül, Soner, Duriye vb..

Paganizm ise her döneme temas etmiş bir inanç kültüdür. Bu sürecin Türklerdeki inanç karşılığı Şamanizm’dir. Özellikle Cengiz, Attila, Almila, Açılay,Çolpan vb.. isimler pagan ve şaman kökleri olan isimlerden birkaçıdır. Bu tarz pagan isimlerle isevi toplumlarda da yoğun karşılaşılır; Gerald, Robert, Adolph, Ursula, Edward bunlardan bazılarıdır.

Toplumumuzda Kuran’dan isim koyma adeti İslam toplumu olduğumuz günden bu yana tazeliğini her daim korumaktadır. Hiç vazgeçemediğimiz isimler arasında; Abdullah, Abdurrahman, Muhammed, Mustafa, Hasan, Hüseyin, Ayşe, Fatıma, Zeynep, Hatice, Cemile, Zehra bulunmaktadır. Yalnız Kuran’dan isim koyma bazen anlamı isim özelliği taşımayan bazı kelimelerinde isim olması sonucunu doğurmuştur buda ayrı bir sorundur.

Romalılarda ise önad sayısı çok sınırlıdır genelde kabile ve aile ismiyle beraber isim zikredilir (G.Julius Ceasar vb..), kadınlarda ise önad yoktur sadece aile adları ve birden fala kardeş için birinci, ikinci gibi ayırıcı numaralar taşırlardı.
Orta Asya Türklerinde ise çocuğun doğduğu günde yaşanan olaylara bazende bağlı bulunduğu kabileye göre isim veriliyordu: Yağıbasan, Konukkeldi, Uralbay vb..
Anadolumuzda da doğulan güne göre şekil alan ad sayısı oldukça fazladır; Arife, Bayram, Kadir, Miraç, Bahar bunlara bazı örneklerdir.

İsim koyma ruhsatı  büyük babalardan baba ve anneye geçtikçe isim konusunun toplumda sorun olmasını engellemek için bazı iyi niyetli teşebbüsler ortaya konmuş ve hayatımıza meşhur Duvar takvimleri nam-ı diğer “Saatli maarif takvimi” girmiştir. Bu takvimlerde “Bugün doğacak çocuğa ad” köşesi tertip edilmiş ve anne-baba adayları buradaki fikirlerden beslenmişlerdir.

Anadolu’da en yaygın ad takma ritüellerinden biride inançla beslenen ve yörede meşhur olup çocuk sahibi olmak isteyen veya uzun süre deneyip çocuk sahibi olamayan kadınların uğrak mekanları yatırlar ve sahipleridir. Sivas’ta Ahmet Turan Gazi adına Ahmet Turan, Diyarbakır ve Mardin’de Sultan Şeyhmus adına Şeyhmus ve Zülküfi Peygamber adına Zülküf, Maraş’ta Ukkaşe İbn Mıhsan hazretleri adına Ökkeş, Tunceli’de Aşık Veysel hatırına Veysel, Gaziantep’te Seydi Vakkas adına Vakkas, Elazığ’da Hıdır baba adına Hıdır bunlara güzel örneklerdir.

1900 lü yıllarda gelişen Milliyetçilik akımlarına gönlünü kaptıran ebeveynler ise çocuklarına yirminci yüzyılın başlarında Enver, Niyazi, İhtilal yıllarında Hürriyet, Adalet, Devrim, Ulaş, Deniz gibi isimler koymuşlar, dizileriyle meşhur seksenlerde ise Merve, Berk, Mert, Can isimleri ön plana çıkmıştır.

Milenyum çocukları ise geleneksel adlara dönüşü yaşamış ve özellikle Furkan, Arda, Elif, Zeynep, Zehra, Ahmet gibi isimler tekrar küllerinden doğmuştur.
Milletimiz Çinlilerin  İ.Ö 3000 li yıllarda soyadı sahibi olduğunu göz önüne alırsak Japonya ile birlikte soyadı ile çok geç tanıştığını söyleyebiliriz. Türklerde bu açığı lakapların kısmen kapattığını ve uzun bir dönem insanların baba adı ve lakaplarla anıldığını görüyoruz: Şeker Ahmet Paşa, Damat İbrahim gibi devlet ricalini tanıtan lakaplar yanında halk arasında Zilli Zarife, Topal Osman, Sofu Beyazıd isimleri kısmen hafızamızda yer tutarlar.

Avrupa’da ise soyad Roma tecrübesini hariç tutarsak 1000 li yıllarda kurumsallaşmıştır. Soyad Avrupa’da  çok uzun yıllar gündemi meşgul etmiştir çünkü sınırlı soyadları hakimdir ve aynı soyadı yüzbinlere varan kişininde soyadı olmaktadır. Bu konuya bugün başta İskandinav ülkeleri olmak üzere birçok Avrupalı devlet kanunlarla kolaylık getirip sayıca azaltmayı sağlamaya çalışmaktadır.
Öyleki tek bir örnek verip meselenin vehametini ifade etmeyi yeterli bulacağım. Bugün sadece İngilterede soyadı Smith olanların sayısı milyona yakındır. Bizde ise devletin koyduğu soyadlar olan Kaya, Şahin, Demir, Yılmaz, Çelik gibi soyadları dışında yekünü bu derece şişkin bir soyadımız yoktur.

Ülkemiz genelinde bu kadar yoğun bir soyadı istatistiğimiz yok. En fazla ikiyüzellibinli sayılardayız. İsimlerde ise veri kayıtlarımıza işli en popüler kız isimleri Fatma, Ayşe, Emine, erkek isimleri Mustafa, Mehmet ve Ahmet.   

 
Son olarak son dönemde şahit olduğumuz bazı isimlerde üretkenliğimizin sınırlarını ifade etmesi açısından ibretlik. Neden bahsediyorum! Anne-baba’nın isim hecelerinden türetilen isimler ki çoğunda anlam aramak safdillik olur: Feryin(Feriha-Hüseyin), Verdi(Dilek-Yaver), Selkan(Hakan-Selviye).

İnsanın düşünce iklimi ve inançları değiştikçe isim maceramız da hiç sonlanmayacakmış gibi duruyor. Son olarak isim meselesine peygamberi bir yorumu da hatırınıza sunmak isterim:

Hz Muhammed (s.a.v) güzel isim koymanın önemini şöyle açıklıyor: “Sizler kıyamet günü isimlerinizle ve babalarınızın isimleriyle çağrılacaksınız. Öyleyse isimlerinizi güzel yapın.” 

Sağlık ve afiyetle kalınız…